Szwecja śladami run

W trakcie kwietniowego pobytu w Szwecji, naszą drogę zwiedzania tym razem wyznaczyły runy. Pomogła nam w tym mapka atrakcji turystycznych, którą otrzymałyśmy w informacji turystycznej w Strängnäs.

Zgodnie z mitologia nordycką i przekazem Havamalu, Odyn najwyższy z bogów nordyckich z dynastii Azów, odznaczał się prawdziwą mądrością, którą by posiąść złożył oddał swe oko w zamian za wodę ze studni mądrości. Złożył też ofiarę sam z siebie i przez dziewięć nocy wisiał na Drzewie Świata - Yggdrasilu, przebity własną włócznią i dzięki temu poznał wiedzę tajemną i nauczył się osiemnastu magicznych pieśni i dwudziestu czterech run. Następnie, runy te podarował ludziom.

nasza trasa zwiedzania 238 km

Historia alfabetu runicznego sięga czasów Cesarstwa Rzymskiego, gdy na jego obrzeżach żyły ludy germańskie, które używały do zapisu swojego alfabetu. Nazwa tego pisma pochodzi od gockiego słowa "runa", czyli tajemnica.

Wywodzące się z pisma runicznego runy z okresu wikingów (VIII-XI wiek) były wyłącznie znakami alfabetu nordyckiego. Najwcześniejsze znane inskrypcje ( ze Skandynawii) pochodzą mniej więcej z roku 200 po narodzeniu Chrystusa. Istniały 24 znaki złożone przeważnie z linii pionowych i ukośnych i przez to łatwe do wycinania w drewnie. Unikano linii poziomych, które mogły się zlewać ze słojami drzewa i zostać zamazane. Każdy symbol był zarówno odpowiednikiem dźwięku, jak i piktogramem opisującym obiekt lub pojęcie abstrakcyjne. Pierwszy symbol alfabetu nie tylko oznaczał literę f, lecz również bydło, czy bogactwo.

Na początku okresy wikingów nastąpiły w piśmie zmiany, liczba run została zmniejszona do 16, niektóre przybrały inną postać, stały się prostsze i łatwiejsze do zapisania, ale niestety trudniejsze do odczytania, gdyż większość symboli była wieloznaczna, niektóre znaki albo nie były reprezentowane, albo musiały się powtarzać, nie było odrębnych znaków dla spółgłosek „d” „g” czy „p”, zamiast nich używano „t”, „k” i „b”. Dziś wiele z tych run trudno odczytać.

Ten młodszy alfabet runiczny nazywany bywa często futhark od pierwszych sześciu znaków.

Nie wiemy, z jakich powodów stworzono nowe runy złożone z 16 znaków. Często przytacza się argument, że zmiana pojawiła się w okresie przeprowadzenia licznych radykalnych zmian społecznych, co wskazuje działanie władzy centralnej.

System pisma złożonego z szesnastu znaków, run, używanych zwłaszcza do przekazywania wiadomości na kawałkach drewna (te zachowały się tylko nieliczne), oznaczenie własności i luźnych notatek na drobnych przedmiotach oraz, co najważniejsze, do oznaczania kamieni pamiątkowych – kamieni runicznych

Kamienie runiczne powstawały głównie w latach 200–1100. Runy były używane także w późniejszych czasach w niektórych odizolowanych rejonach Szwecji i Norwegii, ale kamienie runiczne przestano w zasadzie rytować przed rokiem 1100. Zachowały się one w całym obszarze kultury nordyckiej – w Szwecji, Norwegii i Danii oraz w rejonach o znaczącym wpływie tej kultury.
Starsze kamienie runiczne (sprzed roku 800) są w większości rytowane w starym rzędowym stylu. Często pozbawione są ornamentów. W tym okresie znacząca liczba kamieni była stawiana w południowych rejonach ich występowania (Danii, Götaland, a także w Norwegii) – tak samo dużo, jak na północy (przede wszystkim Svealand) lub nawet więcej.

Z okresy wikingów zachowało się około 40 kamieni runicznych w Norwegii, 140 na terenie obecnej Danii i blisko 2500 w dzisiejszej Szwecji, z czego niemal połowa 448 w Upplandii w środkowej części kraju, a 448 w Södermanland gdzie wiosną podróżowaliśmy.

Mariefred to przepiękne miasteczko około 70 km od Sztokholmu, które położne jest naprzeciwko zamku Gripsholm. Pierwotna twierdza średniowieczna została zbudowana w 138, przez Bo Jonssona Gripa. W 1526 roku zamek zajmuje król Gustawa I Waza dokonał on gruntownej przebudowy budynku w stylu renesansowym. W latach 1563–1567 król Szwecji Eryk XIV Waza więził tu swojego przyrodniego brata, księcia Finlandii Jana III Wazę i jego żonę Katarzynę Jagiellonkę. Tu 20 czerwca 1566 urodził się ich syn, późniejszy król Polski i Szwecji Zygmunt III Waza. Zamek do 1713 roku pozostał rezydencją królewską.

W latach 1713–1773 zamek był więzieniem. W 1773 został wyremontowany przez króla Gustawa III. Kolejną restaurację zamek przeszedł w 1889–1894. W zbiorach zamkowych znajdują się polskie zabytki zrabowane przez Szwedów podczas najazdów na Polskę.

Kamień runiczny numer 178

"Hälgulv i Öulv razem wznieśli ten kamień ku pamięci ich brata Kätilmunda i most ku pamięci Somy, ich matki. Brune, jej brat wyrzeźbił.”

Kamień runiczny numer Sö 179 Gripsholms slott

"Tola (kobieta) wzniosła ten kamień na pamiątkę swojego syna Haralda, brata Ingvara. Oni podróżowali dzielnie daleko za złotem, na wschodzie nakarmili orły. Zginęli na południu w Serklandii.

Prawdopodobnie chodzi o nieudaną, ale wysławianą w sagach wyprawie Ingvara na wschód i południe do Serklandii, czyli do kraju Saracenów, przez co prawdopodobnie rozumiano kalifat bagdadzki ze stolicą w Bagdadzie. Ryny wyryto około 1040 roku.

Kamień pokryty smołą odnaleziony w roku przy remoncie zamku Gripshol gdzie służył jako próg.

Najwięcej znanych nam zapisów runicznych na kamieniach z okresu wikingów pochodzi z miast i targów. Poza klasą wyższa znajomość pisma była najbardziej rozpowszechniona w tych środowiskach, gdzie istniała potrzeba przekazywania wiadomości na odległość. Informacje zamieszczane na kamieniach runicznych były zazwyczaj ubogie w treść.

Około roku 1000 zaznaczyła się też istotna zmiana w zwyczajach stawiania kamieni runicznych i liczba rytowanych kamieni w krótkim czasie wzrosła na południu, po czym fala wzrostu zaczęła się rozprzestrzeniać ku północy, gdzie zyskała swoją kulminację w latach 1050–1100 na terenie Upplandu. Najbardziej aktywny okres i obszar tworzenia kamieni runicznych to druga połowa XI wieku w okolicach jeziora Mälaren. Zbiega się to z chrystianizacją tych terenów. Wraz z nastaniem chrześcijaństwa ludzie przestali chować swoich zmarłych na starych cmentarzyskach, które wcześniej były istotnym elementem życia. W okresie przejściowym, gdy zmarłych zaczęto chować na nowych chrześcijańskich cmentarzach, na starych zaczęto stawiać kamienie runiczne, podtrzymując tradycję świętych miejsc przodków.

Åsa gravfält to jeden z największych zachowanych w Södermanland cmentarzy z końca epoki żelaza (400 - 1050 n.e.). Cmentarzysko znajduje się na wyspie Selaön na jeziorze Mälaren, w Ytterselö. Chcą trafić tutaj, należy udać się do miejscowości Stallarholmen przejechać mostem na wyspę Selaön. Podobno na samej wyspie jest kilkanaście kamieni runicznych, nam udało się odszukać 3.

Åsa gravfält jest przepięknie położone na najwyższym w okolicy wzgórzu, dodatkowo na wiosnę kwitną tutaj sasanki a na jesieni tymianek. To co nas zaskoczyło, że na ogrodzonym terenie starożytnego cmentarzyska przychodzą ludzie z koszami i kocami na piknik.

Cmentarzysko składa się z około 250 różnych kopców pochówkowych i 160 kurhanów kamiennych, oraz różnych kamiennych kręgów różnej wielkości. Jednym ze zwyczaju chowania zmarłych był sięgający epoki brązu zwyczaj chowania zmarłych w ziemi w normalnych grobach zwieńczonych kamieniami w kształcie łodzi, okręgu lub kwadratu. Od IX wieku charakterystyczny wzór długich łodzi stał się popularny.

W Åsa gravfält na terenie 33 metrów długości i 8 metrów szerokości stoi kamienny statek z 24 stojących kamieni. Na zachód od drogi jest inny kamienny krąg z siedmiu stojących kamieni.

Przy drodze przy parkingu przy cmentarzysku stoi kamień runiczny, oznakowany numerem 200. Mimo że stoi w widocznym miejscu chwile zajęło nam odnalezienie jego, stoi poza zagrodzonym terenem tuż przy drodze.

"Trotte i Rolev i Östen i Nase i Glägge postawili ten kamień upamiętniając Arnstena ich ojca"

W regionie Södermanland, pomiędzy Mariefred a Sztokholmem w okresie wikingów na małej wyspie Björkö na jeziorze Mälaren, znajdowało się ważne miasto Birka. W tym okresie ląd znajdował się 5 metrów niżej niż obecnie a jezioro Mälaren było połączone z Bałtykiem. Okręg Mälaren był bogaty. Już w V wieku naszej ery znajdowało się 12 km na wschód centrum handlowo produkcyjne Helgö. W okolicy znajdują się liczne bogato wyposażone groby, a także grobowce jak te z Vendel i Valsgärde, gdzie chowano całe pokolenia w bogato wyposażonych łodziach. Około 975 roku miasto zostało opuszczone, prawdopodobnie podnoszenie się lądu zamknęło połączenie z Bałtykiem i pojawiło się nowe miasto Sigtuna. Miasto położone nieco dalej na północ od Birki, w kierunku Uppsali, też nad jeziorem Mälaren,zostało założone przez Eryka Zwycięskiego około 980 roku,a około 1000 roku bito tu monetę (odkopano pozostałości mennicy), w 1010 roku otrzymuje prawa miejskie. Miasta, żyzne ziemie wokół jeziora i handel skórami z północą przyciągały w te okolice ludzi, a Ci pozostawili po sobie miedzy innymi kamienie runiczne.W trakcie naszej wycieczki z 448 udało nam się zobaczyć przez dwa dni tylko kilkanaście kamieni runicznych, a kilku mimo oznaczenia na mapie nie udało nam się odnaleźć w terenie.

Ten kamień runiczny znalazłyśmy też na wyspie Selaön , w drodze powrotnej do Stallarholmen przy małej bocznej drodze. Kamień oznaczony numerem 203 Östa Hage

Cały teren wokół zwany Vikingavallen wykazuje oznaki, że ludzie mieszkali tu, od co najmniej 2000 lat, znajduje się tutaj wiele zabytków pochodzących głównie z późnej epoki żelaza i epoki wikingów, czyli od około 400 do 1080. Istnieje tutaj około 130 kurhanów i mniejszych kamiennych kręgów i kilka naprawdę imponujących kopców.

Björn och Gärdar postawili ten kamień dla swoich braci,

Viking i Sigfast. Balle wyrzeźbił.

Wiek kamienia to druga część 1000 roku, być może około 1060/70 roku.

Obok znajduje się jeszcze inny kamień runiczny oznakowany numerem 202. Będąc tu za pierwszym razem nie znalazłyśmy go. Przywożąc parę dni później znajomych żeby im go pokazać, odjeżdżając samochodem zauważyłyśmy w głębi tuż przy znajdującym się tutaj gospodarstwie drugi kamień.

"Torbjörn postawił ten kamień Ospake, jego ojcu. Był właścicielem ..."

Kamienie runiczne często stawały się materiałem budowlanym chrześcijańskich kościołów, które powstawały na terenie dawnych świętych miejsc Wikingów. W wyniku prac remontowych odnajdywane kamienie umieszczane są na terenach kościelnych.

W 1291 roku na wzgórzu położonym nad wodami jeziorem Mälaren, powstał drewniany kościół klepkowy w miejscu składania ofiar przez Wikingów oraz męczeńskiej śmierci św. Eskila. Obecnie znajduje się tu miasto Strängnäs, któreo nazwa pochodzi od starej nordyckiej nazwy strengr ("wąski kanał wody") oraz nes ("przesmyk"). Dopiero później w miejscu drewnianego kościoła powstała trzynawowa gotycka ceglana świątynia. W 1523 roku został tu wybrany na króla Szwecji Gustaw Waza. Jest tu pochowany między innymi Karol IX Waza, Karol Sudermański, król Szwecji w latach 1604–1611. Górująca nad miastem wieża katedry otrzymała swój dzisiejszy wygląd w latach 1740-1742. Katedra w Strängnäs.najlepiej ze wszystkich katedr Szwecji zachowała swój średniowieczny charakter mimo wielu remontów. Podczas jednego z nich odkryto kamienie runiczne użyte przy budowie, jako podłoga.

Kamień runiczny oznaczony numerem 280, znajduje się na przeciwko domu biskupa i jest najstarszym odnalezionym źródłem pisanym w Strängnäs

Björn i Underlög, matka i syn, pozwolili wyrzeźbić ten kamień na pamiątkę Ulvrika i ----ojciec i syn, i syna Underlög.

Kamień runiczny w podmurówce kościoła Strängnäs oznaczony numerem 276

Sigvid i Sven i Vighjälm i Gylla wznieśli ten kamień Olafowi.

Fragment dużego kamienia runicznego w podmurówce kościoła w oznaczony numerem 278

Jeszcze jeden kamień runiczny wmurowany w podmurówkę kościoła w Strängnäs nr 281

"(Hallvi?) postawił pomnik ku pamięci – brata Ulvsa.

na wschód ... z Ingvarr w Serkland."

Kamień odkryto w 1863 roku przy remoncie kościoła w którym był użyty jako próg. Podobnie innych kamieni runicznych odkrytych w katedrze jest tylko fragmentem większego kamienia.

Przy kościele znajdują się jeszcze dwa inne fragmenty kamieni runicznych oznakowane numerami 275 i 279,

W Bjudby niedaleko Vadsbro, Flen stoi prawie 3 metrowy kamień runiczny, numer 54.

Torsten i Östen i Nattfare wznieśli ten kamień, aby upamiętnić Finnvid i Olev, (i) Torkel, swoich braci. Byli oni synami Vikingra, mężczyzny urodzonemu do ziemi, który miał kamień postawiony. Stenkil wyrył runy.

Zupełnie przypadkowo trafiamy na ruiny, instynkt kazal zjechać na parking na trasie a tam znaczek że zabytek jest w lesie i tak trafiłyśmy na Ogaklev Fornborg obok Årka.

Ruiny zamku z przed około 1000 lat, dość dobrze zachowane jak na ten wiek, Dziś widoczne są do 3 metrów wysokości mury. Położony na przełęczy obejmuje murami obszar 220 x 130 metrów, w okolicy nie ma śladów osady, była to więc prawdopodobnie tymczasowa twierdza używana w stanach zagrożenia. Z jednej strony jest strome zbocze, które podwyższa mur. Do zamku istnieją dwa wejścia jeden północno zachodni i drugie na południu

Na koniec opuszczając Södermanland wjechałyśmy do Upplandii - celem była katedra w Uppsali.

Jak podał XI wieczny kronikarz, Adam z Bremy Wikingowie odprawiali w tym miejscu główną ceremonię w wielkiej świątyni w Uppsali, odbywała się ona 9 lat i trwała 9 dni, trakcie jej zabijano 9 przedstawicieli każdego dostępnego gatunku, w tym ludzi, oddając cześć Odynowi, który 9 dni wisiał na Drzewie Świata – Yggdrasilu. Na miejscu świątyni wybudowano później katedrę. W katedrze przy różnych remontach odnaleziono 7 kamieni runicznych.

Runstenar Uppland – U 935

þ[i]agn : fasteþr : lit… …[-]l ‘ (b)onta si…

Tägn (i) Fasthed dali ... swego męża.

U 929, Uppsala domkyrka, Uppsala

…ihraR [• lit •] rita • sten eftiR uiha • faþu si•n ikulf•r riisti • runR

... ufundował kamień dla Vige, swojego ojca. Runy rytował Ingulv.

U 1011 – Park Uniwersytecki – już z innego pobytu w Uppsali

uihmuntr ' lit ' agua * stain * at ' sig ' selfon ' slyiastr ' mono ' guþ ' ia[l]bi (s)ial ' uihmuntar * styrimons uihmuntr * auk ' afiriþ : eku merki ' at kuikuan * sik *

Vigmund ufundował rycie tego kamienia na swoją własną pamiątkę,/najzdolniejszego z ludzi./Boże pomóż kapitańskiej duszy Vigmunda. -/Vigmund i Åfrid ryli ten pomnik, gdy on żył.

Ika

Źródło :

Else Roesdahl „Historia Wikingów”

http://www.svenskarunstenar.net/

Drifter Group

Lorem ipsum dolor sit amet, consectetuer adipiscing elit. Aenean commodo ligula eget dolor Aenean massa.Aenean commodo ligula eget dolor Aenean massa.